سوم خرداد؛ شرح نبرد سرنوشت

به گزارش پایگاه خبری فرا وحدت، حدود نوزده ماه بود که خرمشهر به دست عراقی‌ها افتاده بود از آنجا که حفظ خرمشهر برای ارتش عراق اهمیتی راهبردی داشت دشمن برای دفاع از شهر، علاوه بر تقویت خطوط پدافندی خود در کرانه غربی رودخانه کارون با ویران ساختن ساختمان های شهر و نخلستان ها و مین گذاری گسترده در محوطه های تسطیح شده به ایجاد استحکامات دفاعی پرداخته بود؛ به گونه ای که خرمشهر به دژی نفوذ ناپذیر تبدیل شده بود.

بر همین اساس رزمندگان اسلام در سپاه و ارتش با طراحی عملیات بیت المقدس در سه مرحله و با پشتیبانی آتش توپخانه سازمانی یگان های شرکت کننده و گروه ۲۲ و ۳۳ توپخانه ارتش؛ پدافند و پشتیبانی هوایی بر عهده نیروی هوایی ارتش؛ پشتیبانی آتش نزدیک بر عهده هوانیروز ارتش؛ و پشتیبانی مهندسی رزمی بر عهده واحدهایی از جهاد سازندگی سپاه و ارتش قرار داشت.

استعداد نیروهای خودی در سه مرحله آزاد سازی خونین شهر به این شرح بود:

استعداد دشمن

منطقه عملیاتی بیت المقدس در حوزه استحفاظی سپاه سوم ارتش عراق قرار داشت که پیش از آغاز نبرد، یگانهای خود را از جنوب رودخانه کرخه کور تا خرمشهر گسترش داده بود. با شروع نبرد و در ادامه آن ۱۶ تیپ دیگر با رسته های مختلف به منظور تقویت و پاتک به منطقه اعزام شدند. هنگام نبرد یگانهای زیر در منطقه حضور داشتند.

شرح نبرد سرنوشت

در ساعت ۱۶ روز ۹ اردیبهشت ۱۳۶۱ عملیات عبور از رودخانه کارون آغاز شد و یگانهای قرارگاه فتح و نصر با استفاده از قایق های جمینی طراده های جی اسپی و پل های شناور تا ساعت ۲۲ عمده نیروهای خود را به غرب رودخانه منتقل کرد و در تاریکی شب با رعایت اصل غافلگیری به سمت جاده اهواز – خرمشهر حرکت کردند.

ساعت ۳۰ دقیقه بامداد روز دهم اردیبهشت ۱۳۶۱ با رمز یا علی ابن ابی طالب(ع) ” از قرارگاه کربلا ابلاغ و فرمان حمله صادر شد. در محور شمالی، نیروهای قرارگاه قدس عملیات خود را با رعایت اصل غافلگیری آغاز و به سوی مواضع دشمن حرکت کردند؛ اما همان گونه که انتظار می رفت پس از زمانی کوتاه، دشمن تک خودی را کشف و به شدت به مقابله پرداخت. به رغم تنگی معابر – به سبب آب گرفتگی های شمال کرخه کور – و مقاومت شدید دشمن اما نیروهای خودی توانستند از کرخه کور عبور کرده و تا ساعت ۴ خاکریزهای مقدم دشمن را تصرف کنند؛ اما با روشن شدن هوا مقاومت دشمن شدت گرفت و پیشروی خودی متوقف شد. از این پس دشمن با پاتک های مکرر تلاش می کرد مواضع از دست رفته را بازپس گیرد. اگرچه دشمن تا پایان روز اول (دهم اردیبهشت ۱۳۶۱) توانست بخش اعظم مواضع خود را بازپس گیرد؛ اما تلاش خودی به منظور درگیر نگه داشتن و تثبیت دشمن در جبهه کرخه کور موفق بود.

در محور میانی نیروهای قرارگاه فتح پس از رسیدن به مواضع دشمن درحوالی سیدعبود، با انهدام و به اسارت گرفتن صدها نفر از نیروهای عراقی به پیشروی خود به سوی جاده اهواز – خرمشهر ادامه دادند. ارتش عراق در شانه شرقی جاده اهواز – خرمشهر از حوالی ایستگاه آهو حد جنوبی آب گرفتگی غرب کارون تا خرمشهر خاکریزی ممتد به ارتفاع ۲ متر ایجاد کرده بود اما سرعت عمل خودی و غافلگیری دشمن سبب شد نیروهای خودی با انهدام نیروهای تأمینی عراق، خود را در ساعت ۹ به این خاکریز رسانده و از آن به عنوان موضعی پدافندی برای دفع پاتک های دشمن بهره گیرند.

در محور جنوبی به سبب تعلل بعضی از یگانها فرمان حمله با ۷۵ دقیقه تأخیر در ساعت ۱:۴۵ بامداد از سوی قرارگاه نصر صادر شد و نیروهای خودی به سمت مواضع دشمن یورش بردند. در ساعت ۲:۴۵ بامداد قرارگاه فرعی نصر ۲ خود را به خط سرپل رسانده و آن را تأمین کرد؛ اما قرارگاه فرعی نصر ۳ که در جنوب نصر ۲ عمل می کرد از جناح چپ (جنوب) زیر آتش دشمن قرار گرفت و تا ساعت ۹، تنها بخشی از خط سرپل خود را تأمین کرد؛ بدین ترتیب بخشی از جناح چپ نصر ۲ باز ماند و زیر فشار شدید دشمن قرار گرفت.

قرارگاه فرعی نصر ۱ که در شمال نصر ۲ عمل می کرد، به جاده اهواز – خرمشهر نزدیک شد؛ اما به سبب مقاومت دشمن در سه کیلومتری جاده متوقف شد. قرارگاه فرعی نصر ۵ نیز که به سمت نهر عرایض تک کرده بود به علت برخورد با میدان مین متوقف شده و در خطر محاصره قرار گرفت. با بروز این وضعیت قرارگاه نصر به نصر ۵ دستور داد به عقب بازگردد و از نصرا، نصر۲، نصر ۳ و نصر ۴ احتیاط قرارگاه خواسته شد با ترمیم شکاف های موجود در خطوط خودی، وضعیت موجود را حفظ کنند.

از طرف دیگر نیروهای دشمن پس از بازیابی خود از ساعت ۱۴ پاتک های خود را به منظور بازپس گرفتن سرپل غرب کارون آغاز کردند؛ اما نیروهای خودی به رغم وجود نقاط ضعف در خطوط مقدم خود به خوبی پاتک های دشمن را دفع کردند.

در روزهای دوم و سوم عملیات (یازدهم و دوازدهم اردیبهشت ۱۳۶۱) پاتک های دشمن ادامه یافت؛ اما نیروهای خودی با انجام تغییراتی در سازمان رزم و گسترش خود ضمن دفع پاتک های دشمن خط سرپل خود در غرب کارون را ترمیم و تحکیم کرده و با الحاق قرارگاههای فتح و نصر، مرحله اول عملیات با موفقیت کامل به پایان رسید.

همچنین به منظور جلوگیری از انتقال نیروهای دشمن از منطقه عمومی فکه به منطقه نبرد بیت المقدس، عملیات امیرالمؤمنین در ساعت ۳:۴۵ روز یازدهم اردیبهشت ۱۳۶۱ توسط قرارگاه فجر در شمال فکه به اجرا درآمد که پس از چندین روز درگیری سرانجام در ۱۶ اردیبهشت ۱۳۶۱ اهداف آن تأمین گشت. با افزایش حضور و شدت گرفتن پاتک های دشمن در مقابل سرپل غرب کارون، لزوم تسریع در اجرای دوم عملیات احساس می شد؛ از طرفی امکان پیشروی همزمان در جهت غرب به سوی مرز و در جهت جنوب غربی به سمت خرمشهر برای نیروهای خودی وجود نداشت؛ لذا با تجدید نظر و تغییر در طرح مانور احاطه خرمشهر از مانور این مرحله حذف شد و تنها پیشروی به سوی مرز و تأمین آن در دستور کار قرار گرفت.

در ساعت ۲۲:۱۵ روز شانزدهم اردیبهشت ۱۳۶۱ مرحله دوم عملیات آغاز شد و یگانهای تابعه قرارگاههای فتح و نصر به سوی مرز پیشروی کردند. در ساعت ۳:۴۰ روز هفدهم اردیبهشت ۱۳۶۱ یگانهای قرارگاه فتح به خط مرزی دست یافتند و یک ساعت بعد یگانهای قرارگاه نصر در سه کیلومتری خط مرزی موضع گرفته و تا پایان روز به تحکیم و تثبیت مواضع تصرف شده پرداختند. در این شرایط دشمن که منطقه شرق بصره را در خطر می دید به منظور تقویت پدافند بصره و همچنین جلوگیری از بسته شدن عقبه، از ساعات اولیه روز هجدهم اردیبهشت ۱۳۶۱ نیروهای خود را از مناطق جبهه کرخه کور و جفیر به عقب فرا خواند.

با مشاهده این وضعیت قرارگاه قدس بلافاصله خاکریزهای اول و دوم دشمن را اشغال و بریدگیهای جاده اهواز – خرمشهر را ترمیم کرد. سپس با پیشروی در امتداد جاده اهواز – خرمشهر، در ساعت ۱۴ پادگان حمید را آزاد و با قرارگاه فتح الحاق کرد. بدین ترتیب ارتباط زمینی مناطق آزادشده غرب کارون با اهواز برقرار شد همچنین شهر هویزه در ساعت ۱۴ آزاد شد و نیروهای خودی به سمت جفیر پیشروی کردند نیروی هوایی نیز با بمباران ستون های خودرویی دشمن که در محورهای منطقه جفیر در حال عقب نشینی بودند، ضمن ایجاد اختلال در حرکت دشمن تلفاتی را بر آنها وارد آورد. از ساعت ۶ روز نوزدهم اردیبهشت ۱۳۶۱ نیروهای قرارگاه قدس به منظور اخذ تماس مجدد با دشمن و دستیابی به خط مرزی طلاییه – کوشک به سمت جنوب پیشروی کردند.

در ساعت ۲۲:۴۵ روز نوزدهم اردیبهشت ۱۳۶۱ مرحله سوم عملیات با هدف احاطه و آزادسازی خرمشهر آغاز شد و یگانهای قرارگاه نصر – که با دریافت سه تیپ از قرارگاه فتح و یک تیپ از قرارگاه فجر تقویت شده بودند – به سوی مواضع دشمن یورش بردند. در ساعت ۶ بامداد روز بیستم اردیبهشت خط مرزی در منطقه قرارگاه نصر تأمین شد و قرارگاه نصر در خط قرارگاه فتح قرار گرفت؛ اما پیشروی به سمت جنوب با مقاومت شدید دشمن روبرو شد و نیروهای خودی پس از حدود سه کیلومتر پیشروی متوقف شدند. در روز بیست و یکم اردیبهشت ۱۳۶۱ نیروهای خودی مجددا به دشمن یورش بردند؛ اما به سبب مقاومت سرسختانه دشمن بناچار به مواضع خود بازگشتند.

در این شرایط از سوی فرماندهی عملیات مقرر شد ادامه تک متوقف و پس از تجدید قوا و بازسازی یگانها حمله به سوی خرمشهر از سر گرفته شود. در ساعت ۲۲:۳۰ روز یکم خردادماه ۱۳۶۱ سومین تلاش آفندی خودی به منظور آزادسازی خرمشهر آغاز شد و نیروهای خودی در حد فاصل جاده اهواز – خرمشهر تا مرز از شمال به جنوب به سوی مواضع دشمن یورش بردند. در این تلاش – که در برخی منابع از آن به عنوان مرحله چهارم عملیات بیت المقدس یاد شده – چهار تیپ از قرارگاه نصر در غرب سه تیپ از قرارگاه فجر در وسط و دو تیپ از قرارگاه فتح در شرق تحت فرماندهی و کنترل مستقیم قرارگاه کربلا به اجرای عملیات پرداختند و یک تیپ از لشکر ۹۲ نیز در احتیاط قرارگاه کربلا قرار داشت در ساعت ۴:۳۰ روز دوم خردادماه ۱۳۶۱ جاده شلمچه – خرمشهر از مرز تا پل نو آزاد شد و در ادامه با دستیابی نیروهای خودی به نهر خین از پاسگاه حدود تا پاسگاه خین، ارتباط زمینی دشمن با خرمشهر قطع و شهر محاصره شد نیروهای قرارگاه قدس نیز با پیشروی به سمت مرز ضمن درگیر کردن دشمن، بخشی از خط دژ طلاییه – کوشک را تصرف کردند.

در ساعت ۹:۱۵ روز سوم خردادماه ۱۳۶۱ دشمن در سرپل نهر خین به منظور باز کردن جاده خاکی مرزی حدود – خین اقدام به تک کرد تا شاید نیروهای محاصره شده در خرمشهر را نجات دهد؛ اما با مقاومت شدید خودی روبرو گشت. در ساعت ۱۱ درحالی که درگیری در سرپل نهر خین ادامه داشت یگانهای قرارگاه فتح – که با تیپ ۳۳ المهدی تقویت شده بودند – از سمت غرب و خیابان کشتارگاه وارد خرمشهر شدند. در ساعت ۱۲ نیروهای خودی از سمت شمال و شرق نیز وارد شهر شدند.

نیروهای دشمن که به مدت ۲۴ ساعت در محاصره کامل قرار داشتند دسته دسته خود را تسلیم کردند و سرانجام در ساعت ۱۴ روز سوم خردادماه ۱۳۶۱ خرمشهر پس از ۵۷۸ روز اشغال آزاد گشت و پرچم جمهوری اسلامی ایران بر فراز مسجد جامع شهر به اهتزاز درآمد. بدین ترتیب خط پدافندی خودی از طلاییه تا کوشک و از کوشک تا شلمچه و کرانه شمالی نهر خین برقرار گردید.

نتایج نبرد

با اجرای نبرد بیت المقدس نیروهای دشمن از منطقه عمومی غرب کارون بیرون رانده شدند و خرمشهر که با ۳۴ روز مقاومت در برابر اشغالگران به نماد پایداری مردم ایران بدل شده بود آزاد گشت، آری خرمشهر را خدا آزاد کرد.

سایر نتایج نبرد به شرح زیر است: آزادسازی بیش از ۵۲۵۰ کیلومتر مربع از سرزمینهای جنوب غربی کشور شامل خرمشهر، هویزه، پادگان حمید و جفیر

بازگشایی جاده مهم اهواز – خرمشهر، تأمین حدود ۱۵۰ کیلومتر از مرز بین المللی، خارج کردن اهواز سوسنگرد حمیدیه و دیگر نقاط مسکونی جنوب غربی اهواز از برد توپخانه سنگین دشمن، کشته و زخمی شدن بیش از ۱۶۰۰۰ نفر و اسارت ۱۹۴۱۴ نفر از نیروهای دشمن انهدام ۵۳ فروند هواپیما ۳ فروند بالگرد ۴۱۸ دستگاه تانک و نفربر و ۴۹ دستگاه خودرو دشمن به غنیمت گرفتن یک فروند بالگرد ۱۰۵ دستگاه تانک و نفربر و ۵۶ دستگاه خودرو دشمن.

منبع: سازمان اسناد و مدارک دفاع مقدس

بنابراین باید گفت که سوم خرداد تبلور ایثار، شهادت و حماسه آفرینی‌های مجاهدانه است که هیچگاه از یادها نخواهد رفت، چرا که این روز یک واقعه تکرار نشدنی است و امام خمینی (ره) هم بعد از آزادی خرمشهر فرمودند که خرمشهر را خدا آزاد کرد.